Vào Tuần Giáo Dục Quốc Tế (International Education Week) được tổ chức tại Rollins College mùa đông 2016, ban tổ chức có mời mình hướng dẫn thiền Phật Giáo. Họ cũng có phát thực phẩm và nước uống miễn phí. Khí hậu mát mẻ tuyệt vời. Mình giảng về chủ đề Các Yếu Tố Tự Do. Trong đó, mình triển khai hai ý chính là các yếu tố tự do theo văn hoá Tây Phương và các yếu tố tự do theo minh triết Á Đông.
Với người Tây Phương, yếu tố đầu tiên của tự do là Tự Do Kinh Tế. Tức càng nhiều tiền càng tự do.
Thứ hai là Tự Do Chính Trị. Họ muốn được tham dự chính trị để có thể bầu nên người lãnh đạo của họ, có thể ở vị trí cao nhất.
Thứ ba là Tự Do Tôn Giáo. Tiếp nữa là Thành Tựu Giáo Dục. Đây là một số yếu tố quan trọng nhất của tự do theo quan điểm Tây Phương.
Các yếu tố này có tính hướng ngoại (external). Á Đông lại có các yếu tố tự do khác và có tính hướng nội (internal).
Niệm là yếu tố thứ nhất của tự do. Yếu tố thứ hai là định. Yếu tố thứ ba là tuệ.
Thiền tập là một trong những cách hiệu quả nhất làm tự do lớn lên. Khi mình tăng trưởng một yếu tố tự do, các yếu tố tự do khác cũng một mức nào đó tăng theo. Khác với các yếu tố tự do Tây Phương là nếu tăng một yếu tố nào đó lên thì các yếu tố còn lại không chắc tăng lên. Tự do là nền tảng hạnh phúc. Ai cũng muốn được hạnh phúc.
Tuy vậy, thực hành theo một quan niệm về tự do theo Tây Phương hay Á Đông e chưa đủ trong thế giới ngày nay. Thí dụ người Mỹ có tiền, có khả năng bầu chọn tổng thống, có nhiều nhà thờ để họ chọn và có hệ thống giáo dục Đại học cao nhất thế giới. Họ có nhiều tự do theo quan điểm Tây Phương. Thế nhưng hằng ngày có gần 100 người Mỹ tự tử. Quốc gia siêu cường duy nhất thế giới này vẫn đang bất lực trước nạn tự tử dân mình. Ngược lại, nếu mình đi vào hệ thống theo đuổi tự do kiểu Á Đông, nơi không nhấn mạnh đến những tự do kiểu hướng ngoại như giàu lên về kinh tế e cũng hơi khó hạnh phúc được trong thế giới ngày nay.
Một ví dụ đớn đau là người Tây Tạng có thể có nhiều tự do kiểu Á Đông, nhưng đất nước họ đã bị xâm chiếm chưa có dấu hiệu giành được độc lập. Thời gian trước, khi Tây Tạng còn giữ bản sắc, Trung Quốc chưa đủ sức xâm chiếm vì có những khó khăn. Theo thời gian, Trung Quốc lên rất nhanh về kinh tế và quân sự trong khi Tây Tạng vẫn trung thành với văn hoá cổ truyền không lên nhanh về kinh tế nên không đủ mạnh quân sự.
Đến một lúc thì Trung Quốc đủ sức xâm chiếm Tây Tạng. Chuyện gì xảy ra khi trong thời gian Nhật Bản hiện đại hoá đất nước, Tây Tạng cũng hiện đại hoá đất nước theo? Hai cụm yếu tố tự do theo quan điểm Đông Tây không có tính trái chống một mất một còn (zero-sum game). Có nghĩa là mình có thể mưu cầu tự do theo cả hai nền văn hoá trong cùng thời gian.
Người Tây Phương hãy tiếp tục làm lớn mạnh những yếu tố tự do theo quan điểm của họ trong khi hành thiền thêm. Ngược lại, người Á Châu hãy đừng lãng quên gia tài tâm linh ông cha, hãy duy trì thiền tập trong khi mưu cầu thêm tự do kiểu Tây Phương.
